Vraag: Hoe kun je weten wanneer het eerste scheppingsverhaal geschreven is? In uw boek De filosofie van het scheppingsverhaal wordt gesteld dat dit tijdens de Babylonische ballingschap moet zijn geweest. Maar dat wordt niet verder aangetoond. Wel wordt er op gewezen dat Genesis 1 aansluit bij de filosofische stromingen die in de 6e eeuw vCJ in Griekenland opkwamen. Ook wordt op een parallel met het Babylonische scheppingsepos Enoema Elisj gewezen. Maar daarmee is natuurlijk niet aangetoond dat Genesis 1 daadwerkelijk in die tijd ontstaan is.
Antwoord: Ja, hoe weten we de ouderdom van het scheppingsverhaal? Daar bestaat natuurlijk geen absolute zekerheid over, want het ontstaan is niet historisch beschreven door een betrouwbare tijdgenoot en dus is zijn bericht ook niet betrouwbaar overgeleverd van generatie op generatie. Dan blijft er niets anders over dan een aantal waarschijnlijkheden en onwaarschijnlijkheden tegen elkaar afwegen.
De eerste is dat de Enoema Elisj al ontstaan is omstreeks de 13e eeuw vCJ. Dat was laten we zeggen de tijd van Jozua waarin de Israëlieten zich helemaal niet bezig hielden met de Babylonische cultuur. Tot aan de Babylonische ballingschap was er geen reden voor Israëlieten of Judeeërs om een verhaal te vertellen dat polemiseerde met de Enoema Elisj. In de Babylonische ballingschap was die reden er volop!
Verder wordt in de bijbelwetenschap het tweede scheppingsverhaal (Genesis 2:4 e.v.) algemeen als ouder gezien dan het eerste. Er was vóór de Babylonische ballingschap dus helemaal geen behoefte aan nóg een scheppingsverhaal: men had er immers al een.
Ook gaat de bijbelwetenschap er algemeen vanuit dat de Tora zijn eindredactie heeft gekregen in de tijd na de Babylonische ballingschap. In tegenstelling tot het tweede scheppingsverhaal, dat harmonisch overgaat in het paradijsverhaal en de serie verhalen die daar op volgen, maakt het eerste scheppingsverhaal sterk de indruk er later voorgezet te zijn als een zelfstandig openingsverhaal. Als het verhaal ouder was geweest, had het in de loop van de eeuwen wel een vorm gekregen die beter zou aansluiten bij de erop volgende verhalen.
Mijn laatste argument is een argument achteraf: de veronderstelling dat het eerste scheppingsverhaal is ontstaan als een polemiek met de Babylonische godsdienst en cultuur in of direct na de ballingschap, leidt tot een veel transparantere en meer betekenisvolle exegese.
Zekerheid bestaat niet in deze. Het is de meest waarschijnlijke opvatting.