Vraag & Antwoord

Geboorte van Jezus (2) - Peter van 't Riet - 2010
Waarom wilde Jozef van Maria scheiden? (Matteüs 1:19)

Vraag: Waarom wilde Jozef van Maria scheiden? (Matteüs 1:19).

Antwoord: Aan het begin van Matteüs' verhaal zijn Jozef en Maria "verloofd", dat wil zeggen ze zijn nog niet officieel gehuwd, maar er is een huwelijksbelofte tussen beide families uitgewisseld. Dan blijkt opeens dat Maria zwanger is en erger nog: niet van de aanstaande bruidegom. Zou Jozef wel de verwekker zijn dan zou naar toenmalig huwelijksrecht het huwelijk door de geslachtsgemeenschap de facto voltrokken zijn. Maar dit is kennelijk niet het geval en dus heeft de man het recht de huwelijksbelofte in te trekken. Omdat een verloving geen publieke aangelegenheid was, kon deze dus door Jozef zonder veel ruchtbaarheid worden verbroken (vers 19).

Door wie Jezus historisch-biologisch gezien dan wel verwekt is, weten we niet. Dat is ook niet belangrijk om te weten, want in bijbelverhalen gaat het niet om de afkomst van een kind, maar om zijn toekomst. Wie toch wil speculeren over de historische toedracht, heeft drie mogelijkheden om uit te liezen.

1) Jezus is gewoon door Jozef verwekt en Matteüs geeft om "midrasj-technische" redenen een andere voorstelling van zaken die zijn betoog beter ondersteunt.
2) Buitenechtelijke zwangerschappen kwamen in die tijd vaker voor, omdat joodse vrouwen nogal eens verkracht werden door Romeinse soldaten. Dat was ook de reden in die tijd om het joodzijn niet langer via de vader, maar via de moeder te laten lopen. Dan konden de buitenechtelijke kinderen toch in de joodse gemeenschap worden opgenomen. Ook Maria kan dit zijn overkomen en gezien de context van de Romeinse overheersing die ook bij Matteüs een belangrijke rol speelt (Herodes was een vazal van Rome!) is het heel goed mogelijk dat hij hieraan gedacht heeft.
3) Maria is willens en wetens zwanger geraakt van een andere man, een nogal onwaarschijnlijke gang van zaken, omdat zij in dat geval de facto de vrouw van die ander zou zijn geweest (ook polygamie hoewel nog weinig gepraktiseerd, bestond in die tijd nog). 

Overigens had Matteüs het motief van de scheiding ook achterwege kunnen laten. Vers 19 en de eerste zin van vers 20 zouden we niet gemist hebben, als Matteüs die niet aan het verhaal had toegevoegd. We moeten er echter rekening mee houden dat Matteüs veel Mozesmotieven in Jezus' geboorteverhaal heeft gebruikt (zie hoofdstuk 4 van mijn boek Zonder Tora leest niemand wel). Zo ook hier. Het motief van de scheiding komt namelijk overeen met een midrasjverhaal over de geboorte van Mozes, dat in de eerste eeuw de ronde deed. In dat verhaal neemt Mozes' vader Amram het besluit zich van zijn vrouw Jochebed te laten scheiden om geen kinderen te hoeven verwekken die toch maar in de Nijl gegooid zouden worden (zie Exodus 1). Hun dochter Mirjam weet dat te voorkomen, doordat zij haar vader voorhoudt dat zijn besluit erger is dan dat van Farao. Immers, Farao's besluit vernietigt alleen de mannelijke kinderen van Israël, maar het besluit van Amram vernietigt ook de vrouwelijke kinderen (omdat zij dan niet meer verwekt zullen worden). Daarna komt Amram terug op zijn besluit en neemt Jochebed weer tot zich, waarna Mozes geboren wordt.

Merk tot slot op dat in de verwekkingslijst van Jezus (Matteüs 1:1-17) vier verwekkingen bij vier vrouwen voorkomen met wie alle vier "een steekje los" is. Ook bij die verwekkingen gaat het niet om de afkomst van het betreffende kind, maar om zijn bijdrage aan de toekomst.


This is the website of Peter van 't Riet