Vraag : Is er in jouw ogen sprake van een wederkomst van Jezus in de evangelieverhalen of is dit een tekstuitleg die in het christendom heeft postgevat, omdat er een verklaring moest komen voor het uitblijven van de messiaanse tijd terwijl Jezus toch de verwachte messias was?
Antwoord : Er is iets merkwaardigs aan de hand met de "wederkomst". Het Griekse woord dat met “wederkomst” vertaald wordt, is parousia. Maar dat betekent niet "wederkomst" maar "aanwezigheid", soms ook "(iemands) aanwezigheid na (diens) aankomst". In de latere theologie is daar overal "komst” in de zin van “wederkomst" van gemaakt. In het Markusevangelie, het oudste van de vier, komt het begrip echter helemaal niet voor. In het Matteüsevangelie vinden we het in Matteüs 24:3. De NBG-vertaling 1951 vertaalt daar met: "Toen hij op de Olijfberg gezeten was, kwamen zijn discipelen alleen tot hem en zeiden: Zeg ons wanneer zal dat geschieden, en wat is het teken van jouw komst en van de voleinding der wereld?" Maar waarom zou hier parousia met "(weder)komst" vertaald moeten worden en niet eenvoudig met "aanwezigheid"? Het gaat immers om de vraag: "Waaraan kunnen we zien dat jij erbij bent", of "dat jouw programma gerealiseerd wordt?" Aan het slot van het Matteüsevangelie is dan ook geen sprake van een hemelvaart, integendeel, de laatste zin van dit evangelie luidt: "En zie, Ik ben met jullie al de dagen tot aan de voleinding der wereld" (Matteüs 28:20). Het gaat niet om een lichamelijke of persoonlijke aanwezigheid van Jezus, maar om een geestelijke aanwezigheid in het aardse leven van zijn leerlingen: de verhalen over Jezus blijven verteld worden, zijn uitspraken worden bestudeerd, zijn manier van leven blijft inspireren. Dat is de joodse manier van omgaan met de doden. Zij leven immers voort in ons! Zo ook kan Jezus voortleven (aanwezig zijn) in ons.
De idee van een wederkomst van Jezus in de vorm van een historische persoon is voornamelijk gebaseerd op de Handelingen der Apostelen (Handelingen 1:11): “Deze Jezus, die van jullie opgenomen is naar de hemel, zal op dezelfde wijze komen (Grieks: eleusetai), als jullie hem ten hemel hebt zien varen.” Daar wordt het woord parousia niet gebruikt. Deze wederkomst à la Lukas kun je zien in het verlengde van de "wederkomst" van Elia zoals Matteüs die heeft beschreven voor de figuur van Johannes de Doper (zie mijn uitgebreide bespreking daarvan in paragraaf 4.3 van Lukas de Jood). Het gaat daarbij niet om de letterlijke terugkeer op aarde van de betreffende historische figuur, maar om het optreden van een nieuwe historische persoon die leeft in de geest en de kracht van zijn/haar voorganger: Johannes de Doper is niet dezelfde mens als Elia, maar zijn optreden heeft alle kenmerken van het optreden van Elia. In het Aramees-Hebreeuwse denken van die tijd kon je dan zeggen dat Johannes Elia was (Matteüs 11:14). Wat Lukas ons in Handelingen 1 in het vooruitzicht stelt, is dat er in de toekomst ooit weer een mens zal opstaan die eenzelfde rol zal spelen als Jezus deed. Opmerkelijk is dat deze gedachte in de Handelingen verder géén rol speelt. Het is alsof Lukas wil zeggen: een mens zoals Jezus zal er nog wel eens komen, maar dat kan nog wel heel lang gaan duren. Daarmee tempert hij de overspannen verwachtingen die sommigen in zijn tijd er wellicht op na hielden op grond van de brieven van Paulus.
Het woord parousia komt namelijk vooral voor in de brieven van Paulus. Een kenmerkende tekst vind je in 1 Tessalonicenzen 4:13-17. In vers 16 lezen we: "Want de Here zelf zal op een teken, bij het roepen van een aartsengel en bij het geklank van een bazuin Gods, neerdalen van de hemel, en zij, die in Christus gestorven zijn, zullen het eerst opstaan." Opmerkelijk is dat het bij Paulus niet gaat om een wederkomst van Jezus op aarde, want in het volgende vers 17 lezen we dat Christus niet verder afdaalt dan ergens in de lucht: "Daarna zullen wij, levenden, die achterbleven, samen met hen op de wolken in een oogwenk weggevoerd worden, de Here tegemoet in de lucht, en zó zullen wij altijd met de Here zijn." Paulus houdt er dan ook een heel andere, hellenistische wereldbeschouwing op na dan de Aramees-Hebreeuws denkende evangelisten. Voor Paulus doet de aardse, materiële wereld er niet zo veel toe. Het doel is gericht op de hemelse, louter geestelijk wereld waaraan de gelovigen deel zullen krijgen.
Je zult na alles wat je van mij gelezen hebt, begrijpen dat ik mij meer thuis voel bij de opvattingen van Matteüs en Lukas dan bij die van Paulus in zijn brieven.
P.S. Ook in de brochure De vasthoudende weduwe heb ik aan de wederkomst aandacht besteed.