Vraag : Het is duidelijk dat Lazarus doordat hij de naam Eleazar draagt (waarvan Lazarus een afkorting is), zoon van een priester is. Verschillende auteurs wijzen erop dat de schrijver van het vierde evangelie duidelijk uit een omgeving van priesters kwam. Er zijn echter ook auteurs die zeggen dat het geenszins is uitgesloten dat ook Johannes, zoon van Zebedeüs, die meestal als de schrijver wordt gezien, uit een priesterfamilie kwam. Dit wordt naast andere mogelijke opvattingen beschreven door Culpepper. Geenszins alle priesters woonden in Judea. Zij hadden ook niet voortdurend tempeldienst, en hadden ook andere beroepsactiviteiten. Vissers aan het meer van Tiberias waren bovendien geen arme sloebers, zoals vaak wordt verondersteld, maar ondernemers met werknemers in dienst. Dat Lazarus Lazar heet, kan duiden op een afkomst uit Galilea. Er is een vroege christelijke auteur (ik meen Prochorus, maar daar ben ik niet zeker van) die Johannes “Johannes Eleazar” noemt. Een mogelijke hypothese zou kunnen zijn dat Johannes en Lazarus dezelfde persoon zijn. Daar pleit nog iets anders voor: “de leerling die Jezus liefhad” komt bij de synoptici niet voor, maar de leerling Johannes komt niet in het vierde evangelie voor. Slechts één maal wordt in het vierde evangelie gesproken over de zonen van Zebedeüs, zonder dezen bij naam te noemen. Wat vind je van deze hypothese?
Antwoord : Als ik je je vraag goed gelezen heb, dan vormt de kern ervan waarom de apostel Johannes en Jezus' discipel Lazarus niet een en dezelfde persoon zouden kunnen zijn. Je draagt een aantal gegevens en argumenten aan die bij zo'n identificatie aansluiten. Desondanks lijkt het me uiterst onwaarschijnlijk. In mijn boek heb ik laten zien dat het vierde evangelie nauwelijks enige verwantschap vertoont met de Johannesverhalen in de synoptische evangeliën en de Handelingen. Dat zou voor elke literatuurcriticus al direct een grond zijn om verwantschap - laat staan identificatie - uit te sluiten. Maar goed, de kerkelijke traditie noopt ons nu eenmaal, hier nader op in te gaan.
Dat het niet valt uit te sluiten dat Johannes de apostel een priester is geweest, geldt niet alleen voor hem maar voor vrijwel alle personen die in de evangeliën voorkomen. Niemand zag er indertijd immers de noodzaak van in om van gewone joden aan te geven dat zij géén priester waren. Wat je schrijft over priesters die in Galilea woonden, en vissers die geen arme jongens waren, dat is allemaal waar, maar het draagt niet bij aan de veronderstelling "Johannes = Lazarus". Ook Lazarus' naam als Galilese "verbastering" van Eleazar is heel goed mogelijk. Zijn vriend Jezus, diens leerlingen en - in mijn betoog - ook Lazarus' schoonfamile kwamen allemaal uit Galilea. Hij heeft mijns inziens een mediërende rol gespeeld tussen de Galilese kring rond Jezus en Jezus' aanhangers in Judea. Maar ook dat wijst niet in de richting van Johannes de apostel als auteur van het vierde evangelie.
Verder hecht ik niet zoveel waarde aan de historische betrouwbaarheid van de mededelingen van vroeg-christelijke auteurs. Meestal zijn ze op latere leeftijd aanhanger van Jezus geworden, nadat ze eerst een Grieks-Romeinse opvoeding hadden genoten en bezaten ze bij hun overgang weinig kennis van het joodse milieu waarin Jezus leefde. Ook gingen deze auteurs in het algemeen nogal harmoniserend te werk. Dat er al vroeg na Jezus' dood verschillende groepen van zijn joodse leerlingen zijn geweest met een diversiteit aan opvattingen, is in het christendom vanaf de tweede eeuw altijd een moeilijk te verteren zaak geweest. Maar in een joodse omgeving is verschil van inzicht de normaalste zaak van de wereld.
Van je argument dat de geliefde leerling niet bij de synoptici voorkomt en Johannes niet in het vierde evangelie, zie ik ook niet in wat dat bijdraagt aan de identificatiehypothese. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor Johannes' broer Jakobus die dan net zo goed Lazarus zou kunnen zijn. In het vierde evangelie heeft Lazarus echter wel twee zusters, maar geen broer. Overigens zou Lazarus bedoeld kunnen zijn in Lukas 16. Er zijn meer overeenkomsten tussen beiden dan alleen de naam. Maar dit terzijde.
Identificatie van Johannes de apostel met Lazarus lost bovendien de grote theologische verschillen tussen de synoptische traditie en het vierde evangelie niet op. Mijns inziens is het dus het meest waarschijnlijk dat we hier met twee verschillende scholen van aanhangers van Jezus te maken hebben, de ene rond Petrus, Johannes en Jakobus, de andere rond Lazarus. Voor mij maakt dat het alleroudste "christendom" er alleen maar interessanter op.