Antwoord : De haakjes in je vraag veronderstellen wellicht dat je twee soorten lijden in deze wereld bedoeld: "gewoon" lijden en onrechtvaardig lijden. Een dergelijk onderscheid kan inderdaad nuttig zijn voor onze beschouwing. "Gewoon" lijden is op te vatten als lijden dat voortkomt uit de natuur zoals ziekten, natuurrampen etc. Het is lijden dat niet door mensen veroorzaakt wordt of dat buiten hun schuld om ontstaat. Het joodse antwoord op deze soort lijden is dat we alles wat in ons vermogen ligt, moeten doen om dergelijk lijden te voorkomen of te bestrijden. Dat kan door preventieve maatregelen zoals inenting en aardbevingbestendig bouwen of - als het kwaad is geschied - door het bestrijden van de gevolgen en het verlichten van het lijden: overlevenden redden, zieken en gewonden verplegen, puin ruimen en opnieuw gaan bouwen. Het jodendom vertrouwt daarbij op wetenschap en techniek als instrumenten die ons door God zijn gegeven om de schepping te verbeteren. Als dat lijden onszelf overkomt, is dat heel verdrietig, maar moeten we leren het te accepteren als onderdeel van Gods schepping die ons naast heel mooie, ook heel treurige ervaringen oplevert. Ook voor de lijdende ligt er een opdracht om samen met zijn/haar naaste omgeving het best mogelijke van het leven te maken, hoe moeilijk dat vaak ook zal zijn.

De tweede soort lijden - onrechtvaardig lijden - is lijden dat wel door mensen veroorzaakt wordt met moedwil of door nalatigheid. Wie het veroorzaakt, moet naar joods inzicht als dat kan bestraft en/of bestreden worden. Maar wie het overkomt, komt vaak voor moeilijke persoonlijke dilemma's te staan: hoe bewaar ik mijn integriteit ondanks het lijden dat me overkomt? Het jodendom heeft daar niet altijd vaste antwoorden op. Heel manifest was dat natuurlijk in de Tweede Wereldoorlog: Ga ik met mijn gezin onderduiken? Meld ik mijzelf om mijn familie te beschermen tegen wraakneming? Pleeg ik gewelddadig verzet? Werk ik gedeeltelijk mee aan maatregelen van de bezetter in de hoop levens te sparen? Maak ik een eind aan mijn leven voordat ze me grijpen? Eet ik paardenvlees om in leven te blijven? Tora en traditie bieden hier alleen maar richtlijnen waar ieder een persoonlijk keuze uit kan maken. De belangrijkste zijn: het redden van je eigen of andermans leven gaat boven vrijwel alle voorschriften uit de Tora; alleen de weigering om je geloof in de God van Israël af te zweren of zijn Naam te vervloeken is je leven waard; blijf tot het einde hopen op of streven naar redding of verlossing. Maar welke concrete keuzen iemand maakt in zijn/haar bijzondere situatie, is altijd een persoonlijke zaak waar je als medemens nauwelijks een oordeel over kunt vellen.

Verder is in het jodendom sinds Bijbelse tijden nagedacht over de vraag of lijden dat een mens overkomt, iets te maken kan hebben met zijn/haar persoonlijke gedrag. De profeten en de rabbijnen brengen de verwoesting van Jeruzalem soms in verband met het falen van de leiders in de stad om rechtvaardig bestuur te plegen en het falen van het volk om volgens de Tora te leven. Het is de vraag of die opvatting gezien moet worden als een goddelijke straf op basis van een goddelijk oordeel. Eerder moet hier gedacht worden aan de ervaring van een intrinsiek gevolg van onrecht en Tora-afval: slecht gedrag brengt nu eenmaal rampspoed en lijden teweeg.

In het Bijbelboek Job komt verder indringend de vraag aan de orde waarom het lijden ook de rechtvaardige overkomt. Het gaat dan duidelijk om lijden dat een mens niet door eigen gedrag "over zichzelf afroept". Zijn vrienden proberen hem dat idee wel aan te praten, maar Job ontkent het terecht in alle toonaarden. Het uiteindelijke antwoord van God komt erop neer dat het kwaad en het lijden nu eenmaal tot Gods schepping behoren, dat het iedereen kan overkomen en dat de rechtvaardigen geen uitzondering voor zichzelf kunnen claimen. Zie voor het kwaad als onderdeel van de scheppingsorde: mijn brochure Joodse scheppingsverhalen en mijn opmerkingen bij Vraag&Antwoord De oorsprong van het kwaad (1) en De oorsprong van het kwaad (2).