Vraag : In 2011 schreef de theoloog Matthias Smalbrugge in Trouw een artikel tegen de traditionele uitleg van de gelijkenis van de talenten. Die komt er volgens hem op neer dat “iedereen talenten heeft en dat je die moet gebruiken. Doe je dat niet, dan heb je je mislukking aan jezelf te wijten. Gebruik je gaven, ga voor het succes en behaal dubbele winst.” In zijn eigen uitleg krijgt de “derde man” uit de gelijkenis de rol van iemand die zich tegen deze mentaliteit verzet. Hoe beoordeel jij de inhoud van zijn betoog?
Antwoord : Ik heb het artikel gelezen en het doet me qua exegetische methode sterk denken aan de wijze waarop zijn orthodoxe opponenten Matteüs' gelijkenis altijd hebben uitgelegd en zoals ook Adam Smith het verhaal heeft gebruikt (zie mijn vorige antwoord). Dat wil zeggen, je licht het verhaal uit zijn oorspronkelijke context en projecteert er je eigen theologische en/of politiek-economische standpunten in. In de postmoderne theologie schijnt dat heel gebruikelijk, want de omweg om zich eerst af te vragen wat Matteüs oorspronkelijk met het verhaal bedoeld zou kunnen hebben en het van daaruit te actualiseren, vindt men niet meer nodig. Ieder leest er immers toch maar het zijne in. Dat is prima, ieder mag van mij de Bijbel lezen zoals het hem of haar uitkomt, maar het is niet mijn benadering.
Smalbrugge heeft gelijk als hij de traditionele uitleg van woekeren met je economische talenten, verwerpt. Maar zoals ik hopelijk in mijn artikel over deze gelijkenis heb duidelijk gemaakt, gaat het daar helemaal niet over. Omdat Smalbrugge echter net zo te werk gaat als zijn theologische opponenten, komt hij niet tot een veel beter resultaat. Ik zou liever zien dat exegeten eerst de vraag proberen te beantwoorden wat de evangelist met zijn verhaal bedoeld kan hebben. Die vraag kun je mijns inziens alleen beantwoorden door wat de rabbijnen noemen "tekst met tekst te vergelijken". In dit geval betekent dat dat we het verhaal lezen binnen het grotere raamwerk van het Matteüsevangelie. Én door gebruik te maken van de cultuurhistorische context uit de 1e eeuw en met name van wat we weten over het Aramese Jodendom van die tijd. Daarover lees ik niets in het artikel van Smalbrugge en dus heb ik er helaas niet zoveel mee. Een pleidooi om de onverschillige houding van "de laatste man" te upgraden tot een soort legitieme verzetsdaad, lijkt mij nogal ver gezocht. Het is een vorm van presentistisch bijbellezen: de Bijbel lezen door een hedendaagse politiek-theologische bril.