Vraag : Ene Jan Assman, een egyptoloog uit Duitsland, verklaart dat in het boek Deuteronomium met ‘Kanaän’ eigenlijk het heidense verleden van Israël zelf is bedoeld. De haat tegen de Kanaänieten is in werkelijheid dus “Selbsthass” geweest tegen het eigen verleden waarvan Israël zich wilde bevrijden. Zou hier iets in kunnen zitten?
Antwoord : Dergelijke ‘Selbsthass’-verklaringen komen op mij nogal presentistisch over: men probeert een oud verhaal te verklaren vanuit een hedendaagse problematiek. ‘Selbsthass’ is een modern psychologisch begrip, uitgevonden aan het begin van de 20ste eeuw. Het heeft betrekking op individuele personen en is voor zover ik weet nooit een sociologisch begrip geworden. In de bijbelse literatuur speelt het ook geen enkele rol. Ik denk soms dat geleerden die met dit soort begrippen de Bijbel benaderen, meer bezig zijn met hun eigen psychologische problemen dan met de oorspronkelijke bedoelingen van de literatuur die zij bestuderen.
Wel moet worden opgemerkt dat er geen literatuur uit de Oudheid bestaat die meer bestuurskritisch is dan de Israëlitisch-joodse literatuur. Leiders worden nooit op een voetstuk gezet, laat staan godsdienstig vereerd. Zelfs de grootsten onder hen worden bij tijd en wijle kritisch beoordeeld: Mozes, David, Salomo, Elia. De profeten vegen regelmatig de vloer aan met de koningen van Israël en Juda. De ballingschap wordt geweten aan slecht bestuur etc. Dat is geen ‘Selbsthass’, maar bestuurlijk-zelfreinigend vermogen. En omdat de eigen leiders niet worden gespaard, worden ook de volken rondom niet gespaard als zij een bedreiging zijn voor het voortbestaan van Israël. Zo is het tot op de dag van vandaag.