Vraag 1 : In je presentatie over ‘Is het vierde evangelie anti-joods?’ laat je zien dat niet Johannes, maar Lazarus de discipel van Jezus is die aan de wieg van dit evangelie heeft gestaan. Hoe kan het dat zoveel bevindingen en interpretaties afwijken van jouw onderzoek en vasthouden aan Johannes?

Antwoord : De centrale positie van Lazarus in het vierde evangelie is al eerder opgemerkt met name in antroposofische kringen. Alleen is mijn argumentatie meer feitelijk gebaseerd op taalkundige en literaire gegevens. Dat velen hardnekkig vasthouden aan Johannes als auteur, is omdat dat sinds het eind van de 2e eeuw een belangrijke steunpilaar voor de orthodoxe leer is geweest. Men huivert ervoor die steunpilaar op te geven, omdat de dogmatiek dan op lossere schroeven komt te staan. Althans, dat is mijn verklaring. Ik neem aan dat dat in vrijzinnige kringen veel minder een rol speelt.

Vraag 2 : Waarom wordt Lazarus niet gewoon bij zijn naam genoemd in het vierde evangelie? Waarom zo’n moeilijke cryptisch omschrijving, zo indirect als ‘discipel die Jezus liefhad’?

Antwoord : In de Oudheid had je twee verschillende benaderingen van godsdienst en filosofie, niet alleen in Israël maar in de hele hellenistische wereld. De eerste is die van openbaarheid. De geleerden geven hun onderwijs in de openbare ruimte en iedereen kan er in beginsel kennis van nemen. Worden er geschriften geproduceerd (boeken of brieven), dan kunnen die voor een breed publiek worden gekopieerd. Die benadering zien we niet alleen bij de Griekse filosofen, maar in Israël vinden we die ook bij de farizese geleerden en bij Jezus in de synoptische evangeliën. Zij gaven hun onderwijs in het openbaar. Je kunt dit de exoterische benadering noemen.

Een tweede benadering is de esoterisch benadering. De geleerden geven hun onderwijs uitsluitend aan kleine groepen ingewijden, die geheimhoudingsplicht hebben. Het idee is dat dergelijke geheime kennis van veel grotere waarde is dan publiek gedeelde kennis. In esoterische kringen vindt men zichzelf meestal ook veel beter dan de rest van de mensheid. De leer wordt in deze kringen geformuleerd in een symbolische geheimtaal, personen worden cryptisch omschreven en geheime rituelen ondersteunen de leer. Deze esoterische benadering was in de Oudheid veel wijder verbreid dan de publieke, exoterische benadering. Je vindt haar in de niet-joodse wereld bij de verering van staats- en stadsgoden, waar het volk buiten de tempel moest blijven staan, terwijl binnen door een kleine groep priesters mysterieuze handelingen werden verricht en cryptische teksten werden gelezen. Je vindt haar ook in de mysteriegodsdiensten waarin slechts kleine groepen ingewijden de rituelen mochten bijwonen. Binnen Israël vind je de esoterische benadering bij de apocalyptici en de essenen, die hun geheime leer onderwezen en opschreven alleen voor de ingewijden uit hun eigen kring. De centrale persoon en stichter van de esseense beweging bijvoorbeeld wordt altijd aangeduid als de 'Leraar der Gerechtigheid'. Over welke historische persoon daarmee wordt bedoeld, wordt nog altijd druk gespeculeerd in wetenschappelijke kringen.

Het bijzondere van het vierde evangelie en het leerhuis van Lazarus is nu dat zij zich bewogen op het grensvlak van esoterische en publieke benadering. In mijn boek Het evangelie uit het leerhuis van Lazarus kun je lezen dat het vierde evangelie sterke verwantschap vertoont met de Dode-Zeerollen van de essenen uit Qoemran. Dat was zoals al opgemerkt zo'n esoterische joodse "sekte". Maar tegelijk heb ik in het boek laten zien dat het vierde evangelie veel vriendelijker staat tegenover de farizeeën dan bijv. het Markus- en Matteüsevangelie. De farizeeën hadden nu juist een publieke (exoterische) benadering van Tora en Profeten. Tegen die achtergrond is het niet zo vreemd dat het vierde evangelie van beide benaderingen de trekken vertoont.

We kunnen nu veronderstellen dat het leerhuis van Lazarus bestond uit aanhangers van Jezus (en Lazarus) die sympathie hadden voor de essenen, misschien zelfs zich uit esseense kringen hadden losgemaakt, maar de esoterische benadering nog niet volledig overboord wilden zetten. Wellicht is het vierde evangelie zelfs in aanzet geschreven om essenen of voormalige essenen ervan te overtuigen dat Jezus' leer een beter alternatief vormde voor de esseense leer. Om het belang van de rol van Lazarus in dergelijke kringen te benadrukken bleven ze hem gedeeltelijk cryptisch omschrijven. Vandaar ook dat dit evangelie zo'n heel andere "uitstraling" heeft dan de andere evangeliën.