Het jodendom is een van de weinige godsdiensten, zo niet de enige, waarin de leraren erop uit zijn zichzelf overbodig te maken. Doel van het godsdienstonderwijs is namelijk niet alleen de leerlingen in te wijden in de beginselen van de leer, maar vooral ze geestelijk op eigen benen te leren staan. Het hoogste ideaal is dat elke gelovige zelf Tora en traditie bestudeert en op basis van eigen bevindingen tot een leven volgens de Tora komt. Bij deze houding past geen goedgelovigheid van elkaar napratende geloofsverwanten, noch het klakkeloos achter leraren met nieuwe heilsboodschappen aanlopen.
Hieraan moest ik denken toen ik in Trouw van 26 januari 2007 een artikel las over de "graancirkelgelovigen" . Volkenkundige Theo Meder verkeerde jarenlang in hun kringen om het fenomeen van hun graancirkelgeloof te bestuderen. Over bijeenkomsten van graancirkelgelovigen zegt hij het volgende:
"Hoe beter een verhaal past in het wereldbeeld van de toehoorders, des te makkelijker wordt het als geloofwaardig geaccepteerd. Dat is niet verrassend. Wél dat hiertoe ook typisch kerkelijke strategieën worden gebruikt. Verhalen worden herhaald en het ene verhaal wordt op het andere gestapeld. En op congressen worden aan de "welwillende parochie" foto's en schilderijen van graancirkels gepresenteerd onder begeleiding van gregoriaans gezang en new-ageklanken. Tijdens dergelijke grote bijeenkomsten kan men in de zaal - net als in de kerk - door het gevoel overvallen worden een klein onderdeeltje te zijn van een groot gelovend lichaam. Ook lijkt soms een gevoel van uitverkiezing te heersen. De ontwaakte toehoorders, die het gevoel krijgen aan de grenzen van het weten te pionieren, zien zichzelf als uitverkorenen in een onwetende wereld."
De foto bij het artikel is illustratief. Wie goed kijkt naar het plaatje van de graancirkels kan zien hoe graancirkelmakers te werk gaan: nadat de ene cirkel is gemaakt door het koren plat te walsen, moet de graancirkelmaker zich verplaatsen naar een volgende plek waar hij met een nieuwe graancirkel kan gaan beginnen. Duidelijk is te zien hoe er van cirkel naar cirkel een smal paadje loopt waarlang de "graancirkelkunstenaar" zich verplaatst heeft om bij het stukje terrein voor de volgende cirkel te komen. Laten we wel zijn, graancirkelmakers zijn kunstenaars. Hun werk, hoewel voor de boer desastreus, is van bovenaf een prachtig gezicht, om niet te zeggen: echte kunst. Maar laten we er niet intrappen. Verhalen over bovenaardse wezens, UFO's of andere transcendente krachten die de aarde bedreigen of willen verlossen, en de quasi-religieuze wijze waarop die verhalen gebracht worden om maar gelovigen te werven, zijn gewoon bedrog.