Vraag : Onlangs kreeg ik het boek ‘God ervaren’ van Friedrich Weinreb in handen. Met mijn zeer bescheiden kennis van het Hebreeuws vond ik de verschillende vertalingen van Weinreb toch wel erg speculatief. Het begint al met het Hebreeuwse woord voor ‘niets’ dat met dezelfde letter begint als het woord voor ‘ik’ (blz. 13). Gezien het controversiële gedrag van Weinreb (in 1948 door de Nederlandse rechter veroordeeld voor seksuele aanranding en daarom gevlucht naar Zwitserland) lijkt het me dat je zeer op je hoede moet zijn. Mijn vraag is: Ken jij het boek ‘God ervaren’ en zo ja, hoe beoordeel jij dat boek?
Antwoord : Je achterdocht tegenover Weinreb is volkomen begrijpelijk gezien zijn dubieuze verleden. Merkwaardig genoeg heeft hij ook in joodse kring zowel felle verdedigers als felle tegenstanders gehad.
Wat zijn mystieke werk betreft is het natuurlijk altijd mogelijk dat iemand zich op sommige levensterrein dubieus gedraagt (collaboratie met de vijand, seksueel grensoverschrijdend gedrag), maar op andere levensterrein waardevolle prestaties levert (joodse mystiek). Het leven zit nu eenmaal wonderlijk in elkaar.
Ook op het gebied van de joodse mystiek is Weinreb wel voor een charlatan gehouden, onder andere omdat hij in zijn mystieke werken vrijwel nooit naar bronnen verwijst. Maar Sjef Laenen - een gerespecteerd geleerde op het gebied van joodse mystiek - heeft in een uitgebreide studie laten zien dat Weinrebs werk op dit terrein in overeenstemming is met de oude joodse overlevering.[1]
Voor mij is het belangrijkste probleem met het werk van Weinreb dat ik weinig op heb met joodse mystiek en met de wijze waarop die vaak gepresenteerd wordt. Men heeft het dan geheimzinnig over "oer-oude joodse overleveringen en bronnen", maar het betreft eigenlijk altijd middeleeuwse geschriften (zoals de Zohar) over kabbalah: sefirot-mystiek en gematria (getallenmystiek).
Aanhangers van joodse mystiek wekken vaak de indruk dat joodse mystiek het centrum van het Jodendom vormt, terwijl het in werkelijkheid een zijstraat is. Veel rabbijnen staan er gereserveerd tegenover.
Gematria
Gematria houdt in dat alle Hebreeuwse letters een getalswaarde hebben en als je die voor de letters van een woord optelt, heeft elk woord ook een getalswaarde. Woorden met eenzelfde getalswaarde mogen op elkaar betrokken worden om er nieuwe betekenissen aan te ontlenen.
Vooral buiten de joodse wereld is er veel belangstelling voor de gematria. Dat is waarschijnlijk omdat het gebracht wordt met een schijn van exactheid en noodzakelijkheid. Maar het is alles behalve exact, want onder de oppervlakte zit heel wat willekeur.
Zo worden twee woorden met dezelfde getalswaarde alleen op elkaar betrokken als dat de kabbalistische exegeet goed uitkomt. Zou je alle woorden met eenzelfde getalswaarde onder elkaar zetten, dan zitten daar meestal ook veel onwelgevallige combinaties tussen, waar geen aandacht aan besteed wordt.
Badinerend zeg ik wel eens: als de aanhangers van de kabbalah niet alleen gebruik zouden maken van optellen, maar ook nog eens van aftrekken, vermenigvuldigen, delen en worteltrekken, dan kunnen ze nog veel meer uit de Hebreeuwse teksten halen.
Van Weinreb heb ik alleen 'De Bijbel als Schepping' doorgebladerd. Helaas krijg ik er de kriebels van. Ik ken het boek ‘God ervaren’ van Weinreb niet, maar het voorbeeld dat je noemt is al tekenend voor bovenstaande.
'Ik' (Hebreeuws: anochie) en 'niets' (Hebreeuws: èfès) beginnen allebei met de letter Alef. Weinreb zal daar wel allerlei conclusies aan verbinden, vermoed ik. Maar het woord 'ongeluk/pech' (Hebreeuws: ason) begint ook met een Alef. Dat is pech voor Weinreb en daarom vermoed ik dat je de combinatie anochie en ason - net als veel andere ongelukkige combinaties - niet in het boek zult aantreffen.
Maar ik wil je niet ontmoedigen het boek verder te lezen. Misschien kom jij tot andere conclusies dan mijn veronderstellingen als je het boek leest.
Noten
[1] Zie: https://www.trouw.nl/cultuur-media/weinreb-was-geen-mystieke-charlatan~b22212e6/; ervan uitgaande dat Cokky van Limpt het onderzoek van Laenen correct heeft weergegeven.