De terugtocht van het christendom uit onze samenleving moet echter niet alleen negatief gewaardeerd worden. De op macht geori?nteerde wijze waarop het Christendom eeuwenlang haar invloed uitoefende, is heel vaak inhumaan en irrationeel geweest. Wat het christendom in de huidige situatie van onze cultuur nodig heeft, is een andere strategie om invloed uit te oefenen, dan die welke zij eeuwenlang heeft gepraktiseerd. Die andere strategie kan zij leren van haar moedergodsdienst, het jodendom.
Al in de Perzische tijd (5e-4e eeuw v.Chr.) heeft het jodendom haar belangrijkste strategie voor haar omgang met de niet-joodse wereld ontwikkeld. Deze bestaat uit twee elkaar aanvullende componenten. Enerzijds is deze strategie er op gericht het ethisch-godsdienstige karakter van het jodendom zo zuiver mogelijk te bewaren, anderzijds stimuleert zij haar individuele aanhangers waar mogelijk een positieve bijdrage te leveren aan de omringende cultuur. In het boek Als een duif naar het land Assur heb ik samen met Will J. Barnard laten zien, dat die strategie de inhoud en boodschap van het bijbelboek Jona vormt. Jona, de bewaarder en vertegenwoordiger van Isra?ls oude tradities, wordt ondanks zichzelf gedwongen de gewelddadigheid van Ninev? te bestrijden met zijn rechtvaardig woord en zijn vreedzame aanwezigheid (de naam 'Jona' betekent immers 'duif').
Deze strategie heeft het jodendom in de diaspora eeuwenlang vrijwel zonder uitzondering toegepast tot op de huidige dag. Het is niet de strategie van macht en wapengekletter, van monumenten en vlagvertoon. Wel is het een strategie van vroomheid en geleerdheid, van menswaardigheid en sociaal gevoel. Deze strategie heeft het jodendom geen glansrol bezorgd in de Europese geschiedenis. Integendeel, het opereren met ??n been binnen en ??n been buiten de samenleving heeft het vooral verguizing en vervolging opgeleverd. Maar deze strategie van vreedzame en vruchtbare aanwezigheid, heeft desondanks grote, vaak onderschatte gevolgen gehad voor de ontwikkeling van onze cultuur. Daarom zou er zowel maatschappelijk als wetenschappelijk meer aandacht besteed moeten worden aan de rol die het jodendom nu al eeuwenlang in onze cultuurgeschiedenis heeft gespeeld. Enkele voorbeelden om dit te illustreren.
De invloed van het jodendom op de ontwikkeling van het christendom wordt nog steeds onderschat. De gedachte is vaak dat de scheiding der wegen halverwege de 2e eeuw na Chr. een feit was en er van invloed dus geen sprake meer was. Maar voor wie de indirecte wijze waarop het jodendom haar omgeving be?nvloedt, kent, rijzen er veel vragen. Welke invloed heeft het jodendom op de kerkvaders uitgeoefend? Velen van hen waren immers bekend met de midrasj? En welke invloed onderging de Middeleeuwse theologie door de gedwongen godsdienstdisputen van rabbijnen met christelijke theologen? Welke invloed heeft het jodendom gehad op de Hussieten? Praag was in die tijd een bloeiend centrum van jodendom en er waren goede contacten tussen joden en Hussieten. Welke invloed heeft het jodendom gehad op het ontstaan en de ontwikkeling van de Reformatie? Dr. Rudolf Boon heeft daarvan in zijn boek 'Hebreeuws Reveil' iets laten zien, maar het laatste woord daarover is nog lang niet gesproken.
Een geheel ander terrein is de invloed van het Jodendom op de ontwikkeling van de wetenschap. Iedereen kent namen als Marx, Freud, Einstein. Zeer veel Nobel-prijswinnaars zijn joden of van joodse afkomst. Valt hun geleerdheid te verklaren uit de normale statistische verwachtingen? Of onderscheiden zij in aantal en originaliteit het jodendom van andere godsdiensten en geestelijke stromingen? Zijn zij de 'vrucht' van de grote nadruk die in het jodendom gelegd wordt op studie en geleerdheid, zowel religieus als wereldlijk?
En zo zijn er vele terreinen, waarop de invloed van het jodendom gekend, vermoed, onderschat of nog niet gekend wordt. Om meer aan de weet te komen over deze invloed van het jodendom op onze cultuur organiseerde de Stichting Judaica Zwolle op 15 september 1991 in de synagoge van Zwolle een studiedag over dit thema. Aan de orde kwamen de joodse invloed op sociale en politieke bewegingen, op de ontwikkeling van het christendom, de filosofie en het recht.
Mijns inziens valt er voor christenen in een geseculariseerde wereld als de onze heel wat te leren uit de wijze waarop het jodendom twintig eeuwen lang haar bijdrage aan de cultuur heeft verwezenlijkt. Laten christenen hun oudste traditie, de joodse oorsprong van het christendom, koesteren en bewaren. Laten zij zich in de eredienst en het leerhuis inspireren tot studie van hun joods-bijbelse bronnen en tot een leven van menselijkheid, sociaal gevoel en rechtvaardigheid. Dan kunnen christenen vanuit een goed doordacht kader van normen en waarden als onafhankelijke burgers hun bijdrage leveren aan cultuur en maatschappij, niet door belust te zijn op macht, aanzien of geestelijke manipulatie, maar door vreedzaam en vruchtbaar aanwezig te zijn.