Vraag&Antwoord

Gnostiek (1) - Peter van 't Riet - 2009
Was de gnostiek van joodse oorsprong?

Vraag: In uw boek De filosofie van het scheppingsverhaal (2008) bespreekt u rabbijnse midrasjiem die een anti-gnostische polemiek zouden bevatten. Was de gnostiek dan niet van joodse oorsprong? En was Paulus ook niet een gnosticus?

Antwoord: De oorsprong van de gnostiek is niet in alle opzichten duidelijk. Er was in de Oudheid al sprake van een omvangrijke uitwisseling van religieuze concepten tussen de verschillende cultuurkringen. De gnostiek heeft zowel heidense, joodse als christelijke verschijningsvormen gehad en is beslist niet van farizees-rabbijnse oorsprong geweest. Ook bij de Essenen, hoewel een dualistische stroming in het toenmalige jodendom, heb ik geen gnostiek aangetroffen: hun dualisme is niet kosmisch maar ethisch van karakter (zie mijn boek Het evangelie uit het leerhuis van Lazarus). Als het jodendom iets te maken heeft met de oorsprong van de gnostiek, dan zijn dat bepaalde vormen van hellenistisch jodendom geweest. Maar waarschijnlijker is dat de grondstructuren van het gnostische denken: de absolute tegenstelling tussen de stoffelijke en de geestelijke wereld en de onderwaardering van de eerste, van Platoonse of zelfs van oosterse origine zijn.

Wat Paulus betreft: als we uitgaan van zijn eigen brieven en de deutero-paulinische brieven buiten beschouwing laten, dan kunnen we mijns inziens nog niet echt van gnostiek spreken. Maar zeker zijn zijn opvattingen op tal van punten als proto-gnostisch aan te merken. Hij was dan ook een hellenistische jood.
 


This is the website of Peter van 't Riet